Νευροπλαστικότητα και μέθοδος Feldenkrais®

Νευροπλαστικότητα και μέθοδος Feldenkrais® 
 
Απο την Eileen Bach-y-Rita, GCFP
 
Ο εγκέφαλος μας  αγαπά να μαθαίνει: αναπτύσσεται καθώς αποκτά νέες δεξιότητες όπως η εκμάθηση ενός μουσικού οργάνου, ενός νέου χορού ή μιας νέας γλώσσας. Ο εγκέφαλος αναπτύσσεται επίσης όταν εστιάζει εσωτερικά, όπως στον διαλογισμό ή σε ένα μάθημα Feldenkrais® -Awareness Through Movement®. 
 
Για να μάθεις οτιδήποτε, πρέπει να εστιάσεις και να δώσεις προσοχή σε ό,τι είναι αυτό που κάνεις. Πρέπει να κινηθείς αργά, με πρόθεση και να σκεφτείς τι κάνεις- ειδικά όταν μαθαίνεις μια νέα κίνηση. Η εστίαση και η εξάσκηση αναγκάζουν τον εγκέφαλο να μεταμορφωθεί, να αναπτύξει νέες συνδέσεις μεταξύ δισεκατομμυρίων κυττάρων και να δημιουργήσει νέους κινητικούς και αισθητηριακούς κινητικούς χάρτες για κάθε νέα δραστηριότητα. Ακόμη και όταν φαντάζεσαι την κίνηση στο μυαλό σου, εστιάζοντας με λεπτομέρεια στην δράση,  αποδεδειγμένα επέρχονται αλλαγές στον εγκέφαλο (μετρήσιμες). Η ικανότητα του εγκεφάλου να αλλάξει ονομάζεται «νευροπλαστικότητα»: επιτρέπει στα εγκεφαλικά κύτταρα και νεύρα να αλλάζουν όψη και λειτουργία, να αναπτυχθούν, να συρρικνωθούν, να συνδεθούν, να αποσυνδεθούν και να συνδεθούν μεταξύ τους με εντελώς νέους τρόπους, να χρησιμοποιούν διαφορετικά τμήματα του εγκεφάλου για νέες λειτουργίες και να είναι εύπλαστα και προσβάσιμα σε νέες ανάγκες, όπως προκύπτουν κατά τη διάρκεια της ζωής μας.
 
Ο εγκέφαλος λοιπον εχει την ικανότητα αυτής της εκπληκτικής αναδιοργάνωσης ενώ επίσης παράγει και νέους νευρώνες καθ’ όλη τη ζωή μας. Μέχρι το 1998  η επιστήμη θεωρούσε ότι γεννιόμαστε με δισεκατομμύρια εγκεφαλικά κύτταρα τα οποία σταδιακά πεθαίνουν, χωρίς να γεννηθούν ποτέ νέα κύτταρα. Στην πραγματικότητα γεννιόμαστε και πεθαίνουμε με εκατομμύρια αχρησιμοποίητα, μη μορφοποιημένα στελεχιαία κύτταρα (stem cells) στον εγκέφαλό μας. Η δυνατότητα των κυττάρων αυτών να δημιουργούν νέους νευρώνες, υπάρχει καθ 'όλη τη διάρκεια της ζωής μας, διευρύνοντας τις δυνατότητες στους τομείς της υγείας και της αποκατάστασης από τραυματισμούς και ασθένειες.
 
Δύο επιστήμονες, από πολύ διαφορετικούς τομείς, πίστευαν ότι ο εγκέφαλος ήταν πιο ικανός από όσο θεωρούσαν άλλοι στην εποχή τους. Ο πρώτος ήταν ο Moshe Feldenkrais, D.Sc (1904-1984), μηχανικός, φυσικός και δάσκαλος τζούντο, ο οποίος μετά από σοβαρό τραυματισμό στα γόνατα, στη δεκαετία του 1940, επανεκπαίδευσε τον εαυτό του να περπατάει.
Μέσω της δικής του διερευνητικής διαδικασίας μάθησης, δημιούργησε ένα εργονομικό σύστημα εστιασμένης προσοχής και μοναδικών κινήσεων που βοήθησε χιλιάδες άτομα να ξεπεράσουν ατυχήματα, ασθένειες και αναπηρίες. Δεν θα είχε πετύχει τίποτε απο όλα αυτά εάν ο εγκέφαλος δεν είχε νευροπλαστικότητα.
 
Οι ‘νέες’ κινήσεις του Feldenkrais ήταν διαδοχικές, μια ιδιότητα που έχει αποδειχθεί ότι διεγείρει την πλαστικότητα στον εγκέφαλο. Απαιτούσαν προσοχή (η οποία έχει επίσης αποδειχθεί ότι αλλάζει τον εγκέφαλο) και στηρίζονταν στις περίπλοκες στρατηγικές της κινητικής μας ανάπτυξης (από τη γέννηση μέχρι την ηλικία των δέκα ετών) οι οποίες οδηγούν τον εγκέφαλο σε υψηλότερα επίπεδα οργάνωσης και ικανότητας. Ο Moshe αντιλήφθηκε αυτήν την πλαστικότητα του εγκεφάλου μέσα από την κοινή λογική, τις γνώσεις του στους τομείς της υγείας και των επιστημών και τις παρατηρήσεις του για βρέφη και μικρά παιδιά καθώς μαθαίνουν να κινούνται. Αργότερα συναντήθηκε με έναν άλλο επιστήμονα, τον Paul Bach-y-Rita, Ph.D, MD (1934-2006), νευρο-φυσιολόγο, που ήταν επίσης πεπεισμένος για τις πλαστικές ιδιότητες του εγκεφάλου πολύ πριν αυτό αποδειχτεί. Ο Paul "... ήταν από πολλές απόψεις ο πατέρας της ιδέας της νευροπλαστικότητας". Μετά την αποκατάσταση του πατέρα του μετά από ένα εγκεφαλικό επεισόδιο, ο Paul αποφάσισε να μελετήσει την πλαστικότητα σε άτομα με εγκεφαλικούς τραυματισμούς, πολύ πριν η έρευνα στη νευροπλαστικότητα αποδείξει ότι η πράξη της σκέψης, καθώς και η πράξη της φαντασίας της κίνησης και των συναισθημάτων, αλλάζουν τον εγκέφαλο και παράγουν νέες μετρήσιμες δεξιότητες και αποτελέσματα.
 
Οι κινήσεις του Moshe και η πρακτική προσέγγιση της μάθησης αναπαράγουν τις συνθήκες που όλοι βιώσαμε ως νήπια. ‘Διδάξαμε’ τον εαυτό μας να κινείται, όπως επίσης να βιώνει και να αναπτύσσει την κίνηση ως άλλη μια αίσθηση (μαζί με την ακοή, όραση, μυρωδιά και γεύση). Στα πειράματα στην αντικατάσταση των αισθήσεων, ο Paul Bach-y-Rita, απέδειξε ότι όλα τα αισθητήρια κύτταρα έχουν την ικανότητα να ανταποκρίνονται σε κάθε εισερχόμενο αισθητήριο ερέθισμα. Το έργο του απέρριψε τη θεωρία ότι τα ακουστικά κύτταρα χρησιμοποιούνται μόνο για ηχητική λήψη, τα οπτικά κύτταρα μπορούν να αποκρίνονται μόνο στο φως και τα σχήματα και τα χρώματα και το δέρμα και οι αισθητήριοι υποδοχείς του χρησιμοποιούνται μόνο για επαφή. Ένα άλλο από τα πειράματά του, αφορούσε τη μετάδοση ηλεκτρικού σήματος ενός κυττάρου που μπορούσε να ταξιδέψει αργά μέσω του υγρού στον εγκέφαλο αν και με πολύ μεγαλύτερη καθυστέρηση από το συνηθισμένο. Mέχρι τη δεκαετία του 1990 όμως «οι νευροπλαστικές έρευνες θεωρούνταν ελάχιστα ενδιαφέρoουσες από άλλους επιστήμονες».  Τέλος, το 2004, ο Paul ίδρυσε ένα πιλοτικό πρόγραμμα χρησιμοποιώντας τα μαθήματα Feldenkrais Awareness Through Movement ως την κύρια μέθοδο για την λειτουργική αποκατάσταση μετά από μακροχρόνιο τραυματισμό στο κεφάλι. Το πρόγραμμα πραγματοποιήθηκε σε ένα θέρετρο στη Φλώριντα το 2004 και περιλάμβανε επίσης την καθημερινή χρήση ενός ηλεκτρονικού παιχνιδιού που είχε αναπτύξει για θύματα εγκεφαλικών επεισοδίων και αρκετό χρόνο για ξεκούραση και παίξιμο. Συμμετείχαν έξι άτομα. Η ομάδα συναντήθηκε για δύο εβδομάδες και μέσα από τη μέθοδο Feldenkrais (για μια ώρα, δύο φορές την ημέρα) τους δίδαξε πώς επίσης να φανταστούν κινήσεις. Στο τέλος του προγράμματος, κάθε ‘μαθητής’ είχε ανακτήσει-αποκτήσει τουλάχιστον δύο κινητικές δεξιότητες και  είχε μείωση ή εξάλειψη του πόνου που υπήρχε από τους τραυματισμούς στο κεφάλι. Οι συμμετέχοντες εξέφρασαν την ευγνωμοσύνη τους για τη νέα συνειδητοποίηση  (κίνηση και αίσθηση)  που απέκτησαν για τα σώματά τους.
 
Τελικά το μεγαλύτερο μέρος της έρευνας που επικυρώνει επιστημόνικά την νευροπλαστικότητα και το έργο του Moshe Feldenkrais, δημοσιεύθηκε μετά το θάνατό του το 1984...